Thấy gì từ báo cáo dòng tiền của doanh nghiệp

Doanh nhân và Pháp luật) Nhiều nhà đầu tư trên thị trường liên tục rơi vào các cạm bẫy của nghệ thuật kế toán của doanh nghiệp. Họ thường chú trọng vào lợi nhuận của doanh nghiệp công bố hơn là dòng tiền mà doanh nghiệp đó tạo ra cho chính mình. Bài viết này giúp cho nhà đầu tư biết được kỹ thuật đánh giá dòng tiền để biết được chất lượng của lợi nhuận công bố. Lê Đạt Chí – Khoa Tài chính doanh nghiệp, ĐH Kinh tế Tp.HCM

Lợi nhuận là bút toán
Để tạo ra lợi nhuận thật dễ dàng đối với một người làm kế toán nhưng để tạo ra tiền thì quả thật khó khăn. Lợi nhuận thường bị quản lý bởi các nhà quản trị trong công ty. Việc quản lý lợi nhuận là “sự can thiệp có mục đích bởi việc quản lý trong tiến trình xác định lợi nhuận, thường là để thỏa mãn các mục đích cá nhân”. Quản lý lợi nhuận nhằm tô điểm thêm các kỳ vọng của thị trường, nó không tạo ra thêm giá trị của dòng tiền. Có thể thấy, có nhiều động cơ quản lý lợi nhuận như:
(1). Động cơ vì các hợp đồng kinh doanh. Nhiều hợp đồng kinh doanh sử dụng các số liệu của kế toán chẳng hạn như các hợp đồng dự thầu, các hợp đồng tiền lương, thưởng của ban giám đốc và hội đồng quản trị được tính trên những số liệu kế toán này. Các giao kèo tiền lương, thưởng được xác lập trong một giới hạn dựa trên mức lợi nhuận mà công ty đạt được. Nếu không quản lý lợi nhuận trong các giới hạn này sẽ là một tổn thất lớn trong thu nhập của các nhà quản trị. Mặt khác các điều khoản nợ thường dựa trên những số liệu kế toán như thu nhập. Những xung đột của các điều khoản nợ sẽ là tốn kém cho các nhà quản trị công ty, chính vì vậy họ phải quản lý lợi nhuận nhằm giảm đi những tốn kém đó.
(2) Động cơ làm giá chứng khoán. Một động cơ khác tác động tiềm tàng đến giá chứng khoán. Chẳng hạn, một nhà quản trị có thể tăng lợi nhuận để tạm thời đẩy giá chứng khoán lên cho những mục đích “sang sạp” của mình hay vì mục đích phát hành chứng khoán…
Từ những bất cập của phương pháp kế toán phát sinh đã đưa đến nhiều chiến lược quản lý thu nhập khác nhau nhằm thực hiện được các mục tiêu của người quản lý. Tuy nhiên, bằng việc phân tích báo cáo dòng tiền sẽ giúp cho nhà đầu tư loại bỏ được một số nhược điểm này.
Dòng tiền là vua
Một trong những chỉ tiêu quan trọng đánh giá giá trị thực của cổ phiếu đó chính là dòng tiền mà một doanh nghiệp tạo ra. Báo cáo dòng tiền cung cấp nguồn gốc dòng tiền của một doanh nghiệp, dòng tiền của một doanh nghiệp là cái có thực và là một khái niệm dễ hiểu, chúng không bị tác động bởi các nguyên tắc của hạch toán kế toán. Tuy nhiên, dòng tiền không thể đo lường giá trị tăng thêm trong ngắn hạn. Chẳng hạn, nếu một công ty gia tăng dòng tiền bằng việc cắt giảm đầu tư thì đó là một điều tồi tệ trong tương lai.
Như vậy, dòng tiền sẽ chịu tác động rất nhiều đối với các giai đoạn phát triển của doanh nghiệp. Tùy thuộc vào các giai đoạn phát triển mà nhu cầu đầu tư của doanh nghiệp cũng khác nhau, khả năng tạo ra dòng tiền từ hoạt động kinh doanh cũng khác nhau…, đối với ngành nghề mà doanh nghiệp đó hoạt động cũng như triển vọng tăng trưởng của doanh nghiệp đó trong tương lai…
Chính vì vậy, một số chỉ tiêu tài chính khi phân tích báo cáo dòng tiền của doanh nghiệp thường được đề cập đến là dòng tiền hoạt động, dòng tiền tự do, sự kết hợp giữa các dòng tiền trong doanh nghiệp… nhìn vào báo cáo dòng tiền nhà đầu tư có thể đánh giá được chất lượng của thu nhập mà công ty tạo ra. Nó sẽ giúp cho nhà đầu tư loại bỏ những hoài nghi về việc sử dụng các phương pháp kế toán để tạo ra lợi nhuận.
Báo cáo luân chuyển tiền tệ
Một trong những tài liệu trong bộ báo cáo tài chính mà một doanh nghiệp cung cấp đến thị trường là bảng báo cáo luân chuyển tiền tệ. Báo cáo luân chuyển tiền tệ được phân thành ba dòng tiền khác nhau dựa trên ba hoạt động của một doanh nghiệp: Dòng tiền hoạt động sản xuất kinh doanh; dòng tiền hoạt động đầu tư; dòng tiền hoạt động tài trợ (thường được đề cập là dòng tiền hoạt động tài chính). Nói một cách dễ hiểu, hoạt động sản xuất kinh doanh chính của doanh nghiệp tạo nên dòng tiền hoạt động. Dòng tiền này chính là thực lực của doanh nghiệp, là thành phần quan trọng tạo nên giá trị nội tại của cổ phiếu đó (xem bảng 1)
Bảng 1: Tóm tắt báo cáo dòng tiền của công ty (đơn vị tính: tỷ đồng)
Khoản mục năm 2007 năm 2006
Lợi nhuận 203,866 54,007
Dòng tiền
- Dòng tiền hoạt động (756,215) (220,803)
- Dòng tiền đầu tư (69,121) (62,588)
- Dòng tiền tài trợ 856,658 282,395
Dòng tiền thuần 31,321 (996)
Một cách tổng quát, dù năm 2007 công ty tạo ra nhiều lợi nhuận nhưng dòng tiền thu về từ hoạt động kinh doanh này lại thâm hụt một cách trầm trọng. Nói cách khác, (1) Lợi nhuận của công ty không phải đến từ hoạt động sản xuất kinh doanh chính, chủ yếu từ hoạt động đầu tư tài chính, hoạt động thanh lý tài sản… (2) Việc tạo ra lợi nhuận chẳng qua chỉ là một nghệ thuật kế toán chuyển từ hàng tồn kho sang các khoản phải thu. Nghĩa là công ty ghi nhận trước doanh thu bán hàng của mình. (3) Việc bán hàng đã thực hiện quá mức mà công ty không đánh giá được những rủi ro từ khả năng thanh toán của mình. Việc mở rộng quá mức chính sách bán hàng sẽ là mối nguy trong thanh toán. Nói cách khác công ty đã quá chú trọng vào việc bán hàng mà không xem xét đến khả năng thu nợ. Nếu các khách hàng gặp vấn đề trong thanh toán sẽ là một thiệt hại lớn đến dòng tiền công ty. (4) Việc có được lợi nhuận cũng có thể đến từ những bút toán định giá lại hàng tồn kho bằng cách bán hàng rồi sau đó mua lại hàng đã bán. Điều này giúp cho doanh nghiệp đạt được mục tiêu doanh số và lợi nhuận, nhưng khoản lợi nhuận này chính là do công ty định giá lại hàng tồn kho. Nhất là trong điều kiện lạm phát như VN thời gian qua, một công ty kinh doanh vật liệu xây dựng, sau khi mua hàng, giá vật liệu tiếp tục tăng, điều đó cho thấy công ty có lợi nhuận nhiều nhưng công ty lại không bán ra lô hàng này mà tiếp tục gim giữ trong kho. Trong khi đó, báo cáo cần phải được lập, lợi nhuận cần được công bố, công ty thực hiện bút toán bán hàng cho một đối tác sau đó mua lại từ đối tác này lô hàng này với giá đã bán. Cả đối tác và công ty không bị thiệt hại gì ngoại trừ những hóa đơn bán hàng. Điều đáng lưu ý là công ty không thực sự bán hàng, chỉ bán trên chứng từ kế toán. Không chỉ dừng lại ở đó, dù giá hàng hóa không tăng, các nhà quản lý cũng có thể thực hiện được. Điều này cho thấy, có nhiều mối hoài nghi để yêu cầu một nhà đầu tư cần phân tích chi tiết báo cáo dòng tiền để tìm ra chất lượng thu nhập.
Một công ty trong giai đoạn khởi sự và tăng trưởng có thể chấp nhận một sự thâm hụt trong dòng tiền hoạt động, họ cần chi ra nhiều tiền để có được doanh thu như tiền quảng cáo, tiếp thị, hậu mãi, chính sách bán hàng ưu đãi hơn so với đối thủ… Nếu một sự thâm hụt này không đi liền với giai đoạn này sẽ đẩy công ty đến bờ vực phá sản. Một nhà đầu tư không nên mua cổ phiếu của những công ty này vì thực lực của công ty đang suy yếu. Một công ty được xem là cổ máy tạo ra tiền cho nhà đầu tư khi dòng tiền hoạt động thặng dư và gia tăng đủ khả năng đáp ứng nhu cầu đầu tư cần thiết cho việc phát triển của mình. Nói cách khác công ty này đang có dòng tiền tự do dương. Khi dòng tiền này thặng dư thì doanh nghiệp mới dùng tiền để chi trả cho các cổ đông của mình dưới nhiều hình thức như chi trả cổ tức bằng tiền.
Nhiều doanh nghiệp của VN thời gian qua cho thấy tại sao lợi nhuận tạo ra nhiều nhưng công ty không chi trả cổ tức bằng tiền hoặc có nhưng rất thấp bởi một lý do đơn giản là công ty không có tiền để chia. Nhìn vào bảng 1, dù năm 2007 công ty có mức tăng trưởng lợi nhuận đến 277,4% nhưng dòng tiền hoạt động lại thâm hụt trầm trọng, việc thâm hụt này kết hợp với nhu cầu đầu tư đã đẩy công ty đến việc gia tăng huy động vốn từ bên ngoài. Dòng tiền tài trợ bên ngoài đã gia tăng đáng kể. Nếu công ty không thể vay nợ trong tình hình thắt chặt chính sách tín dụng của ngân hàng nhà nước thì liệu rằng công ty có mức tăng lợi nhuận được không? Trong điều kiện TTCK ảm đạm, công ty có phát hành thêm cổ phiếu để bù đáp cho thâm hụt không? Khi không có những nguồn tài trợ này công ty có tồn tại được không trước những khoản nợ khó đòi,… Tiền công ty chắc chắn thiếu hụt bởi mối đe dọa này. Khi không đủ tiền đáp ứng nhu cầu kinh doanh thì việc sụt giảm lợi nhuận trong năm 2008 và trong tương lai là chuyện đương nhiên. Vậy, một nhà đầu tư có nên mạo hiểm cho kế hoạch đầu tư của mình vào công ty này không? Đầu tư còn được xem là một cuộc đánh cược, nhưng một nhà đầu tư theo giá trị họ sẽ không mạo hiểm số tiền của mình trước cuộc chơi này.
Phân tích báo cáo dòng tiền
Một trong những vấn đề thường vấp phải khi phân tích, các nhà đầu tư bị ánh hào quang lợi nhuận của công ty che lấp nên sẵn sàng trả giá cao cho cổ phiếu này. Ở đây, nhà đầu tư cần bình tĩnh để trả lời những hoài nghi từ quá trình phân tích: Tại sao lợi nhuận năm 2007 tăng cao hơn rất nhiều năm 2006 nhưng dòng tiền từ hoạt động kinh doanh trở nên thâm hụt trầm trọng. Chính bản thân dòng tiền âm là một ẩn số lớn của giá cổ phiếu công ty này. Dòng tiền hoạt động âm cho thấy nội tại doanh nghiệp có vấn đề, lợi nhuận cao nhưng dòng tiền thì không có.
Bảng 2: Chi tiết báo cáo dòng tiền hoạt động của công ty (đvt: tỷ đồng)
Khoản mục năm 2007 năm 2006
I. Lưu chuyển tiền từ hoạt động kinh doanh - -
1. Lợi nhuận trước thuế 237,153 54,007
2. Điều chỉnh cho các khoản: - -
- Khấu hao tài sản cố định 21,845 14,723
- Các khoản dự phòng 3,805 4,517
- Lãi, lỗ chênh lệch tỷ giá hối đoái chưa thực hiện 934 -
- Lãi, lỗ từ hoạt động đầu tư 156 -
- Chi phí lãi vay 41,084 16,528
3. Lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh trước thay đổi vốn lưu động 304,976 89,774
- Tăng, giảm các khoản phải thu (880,493) (285,490)
- Tăng, giảm hàng tồn kho (168,574) (54,936)
- Tăng, giảm các khoản phải trả 56,710 28,479
- Tăng giảm chi phí trả trước (11,754) 4,285
- Tiền lãi vay đã trả (27,982) (16,528)
- Thuế thu nhập doanh nghiệp đã nộp (17,076) (2)
- Tiền thu khác từ hoạt động kinh doanh 851 13,614
- Tiền chi khác từ hoạt động kinh doanh (12,873) -
Lưu chuyển tiền thuần từ hoạt động kinh doanh (756,215) (220,803)
Như vậy, nhìn vào báo cáo dòng tiền của công ty này đã cho thấy việc thâm hụt chủ yếu đến từ việc gia tăng các khoản phải thu, công ty đã mạnh tay mở rộng chính sách tín dụng mà không biết khả năng trả nợ của khách hàng… Những đánh giá của nhà đầu tư đến vấn đề tín dụng của doanh nghiệp là rất cần thiết cho việc tìm ra chất lượng thu nhập. Nếu có rủi ro trong thanh toán sẽ đẩy công ty đến một sự thiệt hại rất lớn cho các cổ đông. Những rủi ro có thể xảy ra cho các khoản phải thu (nợ xấu) sẽ làm thất thoát tài sản của công ty và lẽ dĩ nhiên là thất thoát tiền của các cổ đông nên giá cổ phiếu sẽ sụt giảm. khoản mục thứ 2 cần quan tâm chính là việc đầu tư vào hàng tồn kho nhiều đã tiêu tốn nhiều tiền của công ty, làm trầm trọng thêm cho việc thâm hụt hày.
Vấn đề thứ 2 chính là khi dòng tiền hoạt động không đủ tài trợ cho các hoạt động đầu tư mở rộng sản xuất kinh doanh của công ty thì công ty lệ thuộc vào các nguồn tài trợ bên ngoài. Điều này cho thấy, việc gia tăng tài trợ bên ngoài rất mạnh để tài trợ cho việc đầu tư vào các khoản phải thu và hàng tồn kho của công ty. Một sự thất thoát các khoản phải thu và hàng tồn kho sẽ đe dọa đến nghĩa vụ của các chủ thể tài trợ. Nói cách khác việc có được lợi nhuận là nhờ vào việc tài trợ bên ngoài. Lúc này, nhà đầu tư cần phải phân tích các thành phần tài trợ đó.
Một điều cho thấy rằng, trong năm 2007 công ty phát hành thêm cổ phiếu để huy động và vay vốn ngắn hạn cũng như dài hạn từ ngân hàng (xem bảng 3). Như vậy, phải chăng lợi nhuận có được có nguồn gốc từ sự đóng góp vốn của chính các cổ đông? Lợi nhuận này có còn tiếp tục trong năm 2008 khi mà TTCK không khả quan? Việc phát hành cổ phiếu không thuận lợi? Chắc chắng một nhà đầu tư không muốn mình bỏ tiền vào công ty để có được lợi nhuận. Đồng thời một tác nhân quan trọng chính là nợ vay. Việc phụ thuộc quá nhiều vào nguồn vốn vay cho việc tăng trưởng lợi nhuận của công ty trong năm 2007 có tiếp diễn trong năm 2008 khi mà lãi suất trên thị trường liên tục gia tăng. Việc thắt chặt chính sách tiền tệ của nền kinh tế có giúp cho công ty dễ dàng vay nợ để đáp ứng nhu cầu hoạt động kinh doanh và có được lợi nhuận không?... đến đây, nhà đầu tư đã phần nào nhận ra chất lượng lợi nhuận mà công ty công bố. Việc gia tăng lợi nhuận này đã làm tổn hại đến các nhà đầu tư về nghĩa vụ nộp thuế thu nhập doanh nghiệp. Dòng tiền hoạt động càng trở nên thâm hụt hơn khi nghĩa vụ nộp thuế càng cao. Với tư cách là một nhà quản trị, họ phải giảm thiểu số tiền nộp thuế thu nhập doanh nghiệp để gia tăng dòng tiền cho các cổ đông của mình. Thế nhưng công ty này không làm được điều này, và trong tương lai, công ty không thể cho các cổ đông của mình những dòng tiền đích thực.
Khi nhà đầu tư bình tĩnh trả lời những vấn đề cơ bản trên sẽ giúp xác định được đâu là nguồn gốc của lợi nhuận. Điều này cũng đồng nghĩa với việc xác định giá trị cổ phiếu trong tương lai khi các yếu tố trên trở nên bất lợi.
Bảng 3: Báo cáo dòng tiền tài trợ (đơn vị tính: tỷ đồng)
Lưu chuyển tiền từ hoạt động tài chính
Tiền thu từ phát hành cổ phiếu, nhận góp vốn của chủ sở hữu 427,054 240
Tiền chi trả góp vốn cho các chủ sở hữu, mua lại cổ phiếu của doanh nghiệp đã phát hành - (908)
Tiền vay ngắn hạn, dài hạn nhận được 935,632 374,842
Tiền chi trả nợ gốc vay (503,223) (89,617)
Tiền chi trả nợ thuê tài chính - -
Cổ tức, lợi nhuận đã trả cho chủ sở hữu (2,805) (2,162)
Lưu chuyển tiền thuần từ hoạt động tài chính 856,658 282,395
Chính dòng tiền từ nội tại của quá trình kinh doanh của mình bị thâm hụt hoặc không đủ đáp ứng cho nhu cầu đầu tư mở rộng hoạt động kinh doanh sẽ là nguy cơ lớn trong tương lai, đe dọa đến khả năng tăng lợi nhuận trong năm và những năm tới. Sự phát triển công ty phụ thuộc chủ yếu các nguồn tài trợ bên ngoài sẽ làm gia tăng rủi ro tiềm ẩn trong tương lai. Chính những yếu tố này tạo nên nhiều cú sốc về giá cổ phiếu của công ty khi các yếu tố cơ bản của nền kinh tế không thuận lợi.
Một điểm đáng lưu ý nữa chính là các thành phần của dòng tiền hoạt động đầu tư. Dòng tiền hoạt động đầu tư có thể được phân chia thành hai nhóm. (1) Đầu tư tài sản cố định (hay còn gọi là chi tiêu vốn), dòng tiền này sẽ giúp cho công ty tăng trưởng trong tương lai, công ty sẽ gia tăng được dòng tiền hoạt động vì khả năng mở rộng thị trường của mình. Dòng tiền chi ra này rất cần thiết cho sự phát triển và cạnh tranh lại các đối thủ của công ty. Việc thâm hụt này trở nên có vấn đề khi công ty đầu tư sang lĩnh vực khác. Vì đầu tư sang lĩnh vực mới sẽ làm khuyếch đại thêm rủi ro và khả năng quản trị rủi ro kém sẽ dẫn đến sự phá sản. (2) dòng tiền đầu tư tài chính. Dòng tiền này bao gồm đầu tư chứng khoán vì mục đích thương mại và đầu tư góp vốn vào công ty con, đầu tư dài hạn khác. Việc gia tăng dòng tiền này một mặc sẽ gia tăng rủi ro và đồng thời nếu quản trị tốt chỉ làm gia tăng dòng tiền đầu tư. Nó ít tác động đến dòng tiền hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Tuy nhiên nếu đầu tư vào những công ty con để phát triển thành một tổ hợp khép kín sẽ cần thiết với một chiến lược kinh doanh phát triển thành tập đoàn. Nhưng một sự đầu tư góp vốn vào lĩnh vực khác sẽ là điều đáng lo ngại cho các cổ đông. Việc chuyển nhượng những phần vốn góp này không dễ dàng khi hoạt động kinh doanh cần tiền để duy trì sự hoạt động.
Việc phân tích báo cáo dòng tiền sẽ giúp cho nhà đầu tư đánh giá được chất lượng thu nhập trong tương lai làm nền tảng cho việc xác định giá trị thực để đầu tư. Việc phân tích báo cáo dòng tiền của công ty sẽ giúp nhà đầu tư tìm thấy được nhiều ẩn số dưới những tảng băng lợi nhuận mà công ty công bố. Không nên rơi vào những cạm bẫy lợi nhuận của công ty để rồi trả giá cao cho cổ phiếu của họ.

Theo Doanh nhân và Pháp luật
Tải bài viết tại đây